Fosfor (P)

Fosfor występuje w postaci wielu związków pochodzenia organicznego I nieorganicznego. Przez rośliny absorbowany jest w formie fosforanów (PO₄^3-) a ściślej w formie jonów diwodorofosforanowych (H₂PO₄^-) i fosforanowodorowych (HPO₄^2-). Fosfor pełni ważną funkcję w procesach metabolicznych wszystkich żywych organizmów. Reguluje wewnątrz komórkowy balans energetyczny (nośnik energii adenozyno-5'-trifosforan, ATP) i inne procesy wewnątrzkomórkowe poprzez fosforylację białek, które są częścią kwasów nukleinowych (DNA, RNA) i błony komórkowej (fosfolipidy).

W akwarium, fosforany powstają z rozkładających się resztek organicznych. W akwariach z dużą ilością szybko rozwijających się roślin bardzo często występują niedobory fosforu. W tym wypadku dawkuje się je przy użyciu związków nieorganicznych (np. sole takie jak KH₂PO₄ diwodorofosforan potasu).

Fosfor pełni kluczową rolę w naturze, gdzie występuje zazwyczaj w stosunkowo niewielkich stężeniach relatywnie do innych makroelementów. Jego ilość jest ściśle powiązana z ilością substancji organicznej i biomasy. Szczególnie w glebach zasadowych o wysokim pH, fosfor jest obecny w formie np. fosforanu wapnia, który jest związkiem trudno rozpuszczalnym. Rośliny wodne przystosowały się do skutecznego pochłaniana tego związku pomimo jego szczątkowej dostępności. Wykształciły na przykład bardzo cienką kutykule (nabłonek) lub nie mają jej wcale. Jest to cienka warstwa pokrywająca zewnętrzną ścianę komórek epidermy, która zapobiega utracie wody u roślin lądowych. Umożliwia to roślinom wodnym bezpośrednie wchłanianie fosforanów i innych składników odżywczych w bardzo efektywny sposób.

Dla akwarystów, fosfor jest dość kontrowersyjnym składnikiem. Dyskusja o jego obecności w akwarium jest często nie merytoryczna i chaotyczna. Badania naturalnych zbiorników wodnych wykazały, że stosowanie na pobliskich polach uprawnych nawozów zawierających fosforany prowadzi do zbyt dużego nagromadzenia składników odżywczych. To z kolei oznacza natychmiastowy rozwój glonów jak również prowadzi do zmniejszenia ilości roślin wyższych (makrofitów) poprzez wygranie konkurencji pokarmowej przez glony. Wielu akwarystów założyło zatem, że redukcja lub usunięcie związków fosforu z akwarium pozwoli uniknąć problemów z glonami. Sytuacja wygląda jednak inaczej.

W celu dokładnej analizy tych badań warto mieć na uwadze fakt, że głównym obiektem tych badań były glony a nie rośliny wyższe (makrofity). Te ostatnie są stosunkowo rzadko spotykane w jeziorach zwłaszcza w początkowej fazie zasiedlania zbiorników przez florę. Dodatkowym utrudnieniem dla roślin wyższych jest duża głębokość akwenu, mała ilość światła lub silne prądy. Glony dużo łatwiej przystosują się do takich warunków i są wszechobecne w większości zbiorników już w pierwszej kolejności.

Na potrzeby badań zostały wykorzystane zbiorniki wodne położone w północnych szerokościach geograficznych. Na tym obszarze rośliny wyższe, zimują w postaci różnego rodzaju form przetrwalnikowych. Zaczynają w pełni rozwijać się dopiero wiosną lub wczesnym latem. Tym samym glony mają ułatwiony rozwój przez większość roku z powodu braku konkurencji pokarmowej.

Do celów badań zakwalifikowano obserwację , ale nie badano roślin wyższych i ich wpływu na stężenie fosforanów (pochłanianie tych związków). Dlatego wyniki testów mówią o niższych zawartościach fosforu w zbiornikach z roślinami wyższymi. Doprowadziło to do błędnej konkluzji, iż rośliny wyższe preferują wodę z niską zawartością fosforanów. Pod uwagę powinien zostać wzięty fosfor, który został zaabsorbowany przez roślin wyższe. Konkluzja byłaby wtedy inna od powyższej.

Dodanie fosforu do zbiorników o niskiej zawartości tego składnika prowadziło do zwiększonego rozwoju glonów i roślin wyższych. Podobnego efektu nie zaobserwowano w przypadku dodania azotanów.

Ostatnie badania naukowe przeprowadzone w płytkich zbiornikach wodnych na Florydzie (USA) wykazały, że dodanie fosforanów do akwenów z dużą ilością roślin wyższych (30-50% powierzchni ogólnej dna) spowodowało zwiększone przyrosty roślin wyższych, nie glonów. W przypadku zbiorników z mniejszą ilością roślin wyższych niż powyższy, dodanie fosforu sprowokowało rozwój glonów.

Zbiorniki wodne usytuowane w klimacie subtropikalnym (zwłaszcza te płytkie), w których wzrost roślin postępuje nieprzerwanie przez cały rok (brak zimy) są bardziej zbliżone do warunków akwariowych niż akweny położone w północnych szerokościach geograficznych.

Co powyższe badania oznaczają dla naszych akwariów? W zbiornikach z dosłownie kilkoma roślinami, wysokie stężenia azotanów i fosforanów niemal na pewno doprowadzą do bujnego wzrostu glonów. Natomiast w przypadku akwariów z dużą ilością roślin obawy przed dawkowaniem fosforu są nieuzasadnione.

Nawożenie roślin przy użyciu metody limitowania fosforu może być skutecznym środkiem do wolniejszego wzrostu roślin. O tym przeczytacie w kolejnych artykułach.

Za pomocą nawozów Aqua Rebell dodasz fosfor do swojego akwarium: